Од крајот на Втората светска војна во 1945 година, Соединетите Американски Држави биле вклучени во бројни воени интервенции (според наша пресметка над 50!), напади и обиди за влијание врз други земји преку воени средства. Оваа статија ги разгледува таквите активности на американските претседатели, од Хари С. Труман до Доналд Трамп во неговиот втор мандат, заклучно со март 2025 година.
Податоците се базираат на историски записи и неодамнешни настани, како нападите на Јемен во март 2025, и се инспирирани од критичките анализи на познатиот лингвист и политички активист Ноам Чомски, особено од видеото „Злосторствата на американските претседатели“ (Noam Chomsky – The Crimes of U.S. Presidents).
Табела воените акции на американските претседатели од Втората светска војна до денес
| Претседател | Мандат | Земји нападнати или под воено влијание | Значајни факти |
|---|---|---|---|
| Хари С. Труман | 1945–1953 | Кореја (1950) | Го започнал Корејскиот конфликт со масивни трупи и напалм; размислувал за нуклеарно оружје, но не го употребил. |
| Двајт Д. Ајзенхауер | 1953–1961 | Кореја (1953) Иран (1953) Гватемала (1954) Либан (1958) Индонезија (1958) | Го завршил Корејскиот конфликт; организирал удари во Иран и Гватемала; го поддржал бунтот во Индонезија; испратил маринци во Либан. |
| Џон Ф. Кенеди | 1961–1963 | Куба (1961) Виетнам (1962–1963) | Го организирал неуспешниот напад во Заливот на свињите; го нападнал Јужен Виетнам со напалм и хемиско оружје. |
| Линдон Б. Џонсон | 1963–1969 | Виетнам (1965) Доминиканска Република (1965) Израел (1967) | Ги ескалирал војните во Индокина (3-4 милиони мртви); ја нападнал Доминиканската Република; го поддржувал Израел. |
| Ричард Никсон | 1969–1974 | Виетнам (1969–1973) Камбоџа (1970) Лаос (1971) | Го проширил Виетнамскиот конфликт со инвазии во Камбоџа и Лаос и масивни бомбардирања (Лајнбекер). |
| Џералд Форд | 1974–1977 | Виетнам (1975) Камбоџа (1975) Источен Тимор (1975) | Ја надгледувал евакуацијата од Виетнам; го поддржувал индонезискиот напад на Источен Тимор со оружје. |
| Џими Картер | 1977–1981 | Иран (1980) Источен Тимор (1978) Израел/Либан (1978) | Извел неуспешна спасувачка мисија во Иран; ги зголемил испораките на оружје за Источен Тимор и Израел. |
| Роналд Реган | 1981–1989 | Гренада (1983) Либан (1983) Либија (1986) Никарагва (1980-ти) | Ја нападнал Гренада; испратил трупи во Либан; ја бомбардирал Либија; водел терористичка војна против Никарагва. |
| Џорџ Х. В. Буш | 1989–1993 | Панама (1989) Ирак (1991) Сомалија (1992) | Ја нападнал Панама (3.000 мртви); ја водел Заливската војна; испратил трупи во Сомалија. |
| Бил Клинтон | 1993–2001 | Сомалија (1993) Хаити (1994) Босна (1995) Судан (1998) Југославија (1999) Ирак (1998) | Уништил фабрика во Судан (десетици илјади мртви); ги бомбардирал Босна и Косово; ги кантонализирал териториите. |
| Џорџ В. Буш | 2001–2009 | Авганистан (2001) Ирак (2003) Пакистан (2004) | Ги нападнал Авганистан и Ирак; започнал напади со дронови во Пакистан против Ал-Каеда. |
| Барак Обама | 2009–2017 | Јемен (2009) Авганистан (2009–2017) Либија (2011) Пакистан (2013) Сирија (2013) Ирак (2014–2017) Сомалија (2017) | Ги ескалирал војните во Авганистан и Ирак; ја бомбардирал Либија; водел војна со дронови во повеќе земји (добитник на Нобелова награда за мир) |
| Доналд Трамп | 2017–2021 (1-ви) | Авганистан (2017–2021) Ирак (2017–2021) Сирија (2017–2020) Иран (2020) Јемен (2017–2021) | Фрлил MOAB (најмоќно ненуклеарно оружје) во Авганистан; воздушни напади во Сирија и Јемен против ИСИС и Хути. |
| Џо Бајден | 2021–2025 | Авганистан (2021) Сирија (2021–2025) Јемен (2021–2025) | Ја завршил војната во Авганистан; продолжил напади во Сирија и Јемен до 21 март 2025. |
| Доналд Трамп | 2025–сега | Јемен (2025) | Извел големи напади на Хутите (15–16 март 2025, 31+ мртви) за заштита на Црвеното Море. |
Историски преглед (сликите се направени со помош на вештачка интелигенција)
Чомски, во своето предавање од 2003 година, тврди дека американските претседатели систематски ги прекршувале меѓународните закони и моралните норми преку воени акции, често оправдувани со национални интереси или борба против комунизам, тероризам или други закани.
Обама е добитник на Нобеловата награда за мир, а тој ги продолжил или започнал воените аквии во Јемен, Авганистан, Либија, Пакистан, Сирија, Ирак и Сомалија – каква листа! За Трамп честопати по медиумите се сретнуваше дека не започнал ниту една војна, но од табелата се гледа дека водел војни и воени акции во Авганистан, Ирак, Сирија, Иран и Јемен (и повторно Јемен во вториот мандат, до сега). За Кенеди, за кој важи митот дека бил убиен зашто бил премногу мирољубив, Чомски вели дека „бил најлош!“ зашто одобрил употреба на напалм и хемиско оружје на плантажите што довело до глад и милионски жртви. Ниту еден американски претседател не е чист!
Чомски тврди: „Кога би се применувале принципите од Нирнберг, секој повоен американски претседател би бил обвинет“. Тој ги осудува овие лидери за агресија, тероризам и поддршка на геноцид, повикувајќи се на конкретни примери:
- Ајзенхауер: Го соборил демократското водство во Иран (1953) и Гватемала (1954), предизвикувајќи децениска диктатура и злосторства; поддржувал бунт во Индонезија за да ја дестабилизира демократијата.
- Кенеди: Го нападнал Јужен Виетнам (1962) со напалм и хемиско оружје, испраќајќи милиони во „концентрациони логори“; водел терористичка кампања против Куба.
- Џонсон: Оставил милиони мртви во Индокина; ја нападнал Доминиканска Република за да ја спречи демократијата.
- Форд: Го поддржувал индонезискиот геноцид во Источен Тимор (1975), снабдувајќи оружје за убиство на стотици илјади.
- Картер: Ги зголемил испораките на оружје за Источен Тимор за време на врвот на злосторствата (1978); го поддржувал Израел во напади врз Либан. И тој, како Обама, е добитник на Нобеловата награда за мир.
- Реган: Водел терористичка војна против Никарагва, осудена од Меѓународниот суд на правдата.
- Буш постариот: Ја нападнал Панама (3.000 мртви); го започнал санкцискиот режим против Ирак, зајакнувајќи го Садам.
- Клинтон: Го уништил фармацевтскиот погон во Судан (десетици илјади мртви); ги поддржувал израелските населби за време на „мировниот процес“, ја нападнал Југославија во два наврати (прв таков напад на Европска земја по Втората светска војна) итн.
Модерно доба
- Труман до Никсон: Труман го вовел напалмот во Кореја, а Никсон ги бомбардирал Камбоџа и Лаос, проширувајќи го виетнамскиот кошмар.
- Буш Помладиот и Обама: Буш ги нападнал Авганистан и Ирак, додека Обама ги ескалирал конфликтите со дронови во Јемен, Пакистан и Сирија.
- Трамп (прв мандат) и Бајден: Трамп го фрлил MOAB (Mother of All Bombs!) во Авганистан, додека Бајден ги продолжил нападите во Сирија и Јемен.
2001 година и потоа, Блискиот Исток како главна „закана“
Зголемените воени акции на Блискиот Исток по 2001 година, поттикнати од тероризмот на 11 септември, контролата врз нафтата и ривалството со Иран, често се усогласувале со интересите на Израел, зајакнувајќи го како клучен сојузник на САД. Инвазиите во Авганистан и Ирак, заедно со нападите на Јемен во 2025 година против Хутите поддржани од Иран, делумно се од корист за Израел со ограничување на регионалните закани, особено од Иран и неговите сојузници како Хезболах.
Сепак, не сите акции биле директно поврзани со Израел – економските цели, како нафтата, и спротивставувањето на Русија и Кина често биле приоритетни за САД. Критичарите како Чомски ја гледаат поддршката за Израел како дел од американската империјалистичка агенда, но иако Израел имал корист, неговата улога во конфликтите по 2001 година беше повеќе контекстуална отколку главен двигател.
Трамп во вториот мандат: Нападите на Јемен, март 2025
На 15–16 март 2025, само неколку месеци по почетокот на вториот мандат, Трамп нареди големи воздушни и морски напади врз Хутите во Јемен, поддржани од Иран. Овие акции, во кои загинаа најмалку 31 лице, беа насочени кон радарски системи, ракетни локации и командни центри во Сана и други области. Целта беше да се спречат нападите на Хутите врз бродови во Црвеното Море, а Трамп предупреди на „огромна смртоносна сила“ и испрати закани кон Иран. Хутите пријавија цивилни жртви, вклучувајќи жени и деца, и ветија одмазда. Оваа ескалација ги потврдува критиките на Чомски за континуитетот на американската воена агресија.
Заклучок: не постои миротворен американски претседател
Од Кореја до Јемен, американските претседатели користеле воена сила за да влијаат врз глобалните настани, често со значителни хуманитарни последици. Анализата на Чомски, достапна во неговото видео, нуди критичка перспектива за овие акции, повикувајќи на преиспитување на моралноста и легалноста на таквата политика. Последните напади на Трамп во Јемен во 2025 година се само најнов пример во оваа долга историја.
Забелешка
Треба да се напомене дека под поимот „американски претседател“ всушност се подразбира американската надворешна политика, која не е резултат само на одлуките на еден човек, туку на сложениот воено-индустриски комплекс и геополитичките аспирации на САД што бараат постојани судири за одржување на економската и воената доминација. Војните честопати се прелевале од едно во друго претседателство – на пример, Виетнам од Кенеди до Никсон, Авганистан од Буш до Бајден или Јемен од Буш, преку Обама до Трамп – укажувајќи дека овие политики имаат долгорочен карактер и не се тесно поврзани со индивидуалните личности на претседателите, туку со системските и долгорочни интереси на државата.
