Замислете што ќе беше историјата на уметноста да не се пишувала во Париз, Њујорк или Фиренца, туку во Скопје, Крушево и Галичник.
Замислете дека фабриката на Енди Ворхол не била во Менхетен, туку во некој скопски подрум меѓу туршија и тегли од домашен ајвар. Наместо Campbell’s Soup Cans, тој да ги печател своите дела на сито печат со натпис: “Македонски ајвар – екстра лут!” Ајде да видиме како би изгледало тоа – со помош на вештачка интелигенција.
Се разбира, ја искористивме оваа сезона не само за да ѝ оддадеме почит на традицијата, туку и за да создадеме општествено ангажирани дела што го рефлектираат времето во кое живееме.
Во овие дела има и носталгија и критика – од здравството до загадувањето, од семејниот двор до јавниот простор. Навлеговме во есента, а со неа и нејзините две метафори – ајварот и смогот.
Поп-арт со мирис на пиперка
Во светот на Ворхол, сè може да стане икона – конзерва, лице, производ. Во нашиот, пак, ајварот е светост, а теглата – трофеј на колективниот труд.
Критиката на американската потрошувачка култура кај нас би станала носталгичен спој на индустрија и традиција: фабрички сериски отпечаток од домашна автентичност.
Кога ќе го замениш зборот soup со ajvar, поп-артот станува нешто друго: не критика на капитализмот, туку љубовно писмо до Македонија.
Магрит и пиперката на човекот
Рене Магрит би бил фасциниран од нашата реалност. Неговиот „Синот на човекот“ кај нас би носел кече од Бит Пазар, а наместо јаболко би имал црвена пиперка пред лицето.
Симбол на идентитетот кој вечно се сокрива зад нешто обично, нешто што сите го препознаваме – но никој не го гледа вистински.
„Ова не е ајвар,“ би напишал Магрит од Велес, и сите би кликнале like.
Мона Лиза од Галичник
Кога Леонардо да Винчи би бил од Македонија, неговата Џоконда би носела народна носија, сребрен накит и везено елече од Реканскиот регион. Позадината – не тоскански пејзаж, туку можеби Охридското Езеро веднаш по залезот на сонцето.
Нејзината насмевка би била помалку мистериозна, а повеќе трпелива – насмевка на жена што чекала пет часа пред амбуланта, и сепак останала благородна.
„Крик“ во Скопје
Кога Едвард Мунк би живеел во Аеродром, неговиот „Крик“ би бил автопортрет на граѓанин што вика задушен во смогот над Вардар. Наместо фјордови – индустриски оџаци. Наместо неонско небо – портокалова зора.
И во таа експресионистичка болка би се огледала цела генерација која вика – но, никој не слуша!
Американска готика, но со ајвар
Да ја замениме фармата со село во Пелагонија. Да ја замениме пченката со пиперки, и бидете сигурни: Грант Вуд би ја насликал истата сцена – сериозен брачен пар пред селска куќа, тој со вила, таа со тегла ајвар.
Но наместо студена протестантска етика, сликата би зрачела со балканска тврдоглава достоинственост.
„Ох Жарко… пак е загадено!“
Рој Лихтенштајн би се смеел. Во неговата верзија на Crying Girl, нашата хероина не плаче по љубовта на Џеф, туку по воздухот што не може да го дише.
„Ох Жарко… пак е загадено!“ – цртежот станува дневник, а иронијата прима вкус на реалност.
Во тој момент поп-уметноста станува поп-драма.
Кога локалното станува универзално
Овие ремиксови не се шега. Тие се визуелен манифест на една културна самосвест. Да се замисли дека Ворхол, Леонардо или Лихтенштајн се Македонци значи да се препише историјата на уметноста од наш агол. Не како имитација, туку како реакција: дека и ние имаме свои икони, свои бои, свои болки и свои симболи.
За крај, да не заборавиме: на овие простори се создавала и се создава голема уметност. Од праисториските цртежи и нашиот Адам од Говрлево, преку фреските со исклучителна уметничка вредност и тие кои биле предвесници на европската ренесанса – па сè до бетонската поетика на брутализмот и визионерскиот Македониум.
Создававме, создаваме и ќе создававаме – затоа што уметноста овде не е луксуз, туку начин на опстанок.