|
126
КРАЈОТ НА РЕЛИГИЈАТА?
24.10..2006.
Неодамнешната смрт на Петре М.
Андреевски не беше само заминување на веројатно најголемиот современ
македонски прозаист туку и голем удар за една наша мошне важна
традиција која најде свое извонредно уточиште во делото на
Андреевски; мислам на паганството, многубоштвото, мистицизмот,
богумилството, ако сакате...
Но, започнав од одговорот. Ред е да го поставам прашањето, кое нема
непосредна врска со починатиот писател, но има многу врска со
современата политика и со судбината на светот: каде нè води
религијата?!
Некои скорешни (ама и некои древни) настани ни велат дека религијата
може да биде многу опасна кога се злоупотребува за политички и воени
цели. Догматизмот на религијата често знае(л) да го задушува
здравиот разум. Од тие причини сметам дека е особено важно да се
обрне внимание и на другите аспекти на духовноста, не само на
религиозната вера. Затоа и го спомнав мошне интересното и всушност
духовно амбивалентното дело на големиот писател. (Опусот на еден
друг македонски класик, Славко Јаневски, исто така во голема мера се
занимава со мистичното, магиското, паганското... Впрочем, огромни
делови од целокупната култура на овие простори повеќе се поврзани со
магиското и мистичното отколку со христијанскиот или исламскиот
канон; а и тие канони, пак, низ историјата си имале свои мистички и
“еретички” подвојувања, а понекогаш и меѓусебни вкрстувања.)
Пред нас, значи, не само овде, допрва со сета сериозност и тежина ќе
се поставува задачата да ги разликуваме догматските религии од
духовноста, верскиот фанатизам од интроспективниот мистицизам,
религиозната заслепеност од општиот интерес за светото, мистичното
или тајното.
Вистинскиот мистик сигурно нема да го запали комшијата на клада
заради тоа што мисли дека земјата се држи врз оклопите на четири
огромни желки. Но религијата, особено на Запад, веќе стотици години
го прави токму тоа, грубо го прекинува разговорот и пропишува една
единствена вистина, секогаш држејќи ги во резерва дрвата за клада.
Огновите на верската омраза денес горат ширум светот и сега за сега
нивниот пламен е релативно контролиран. Но, опасноста од поголеми
религиски судири е реална и заканувачка. Дотолку одговорите на
прашањето за улогата на религијата денес се поургентни.
Еден од оние што се обидува да понуди некакви одговори на тешките
прашања на современоста е провокативниот американски филозоф Сем
Херис. Во својата предизвикувачка книга “Крајот на верата:
религијата, теророт и иднината на разумот” Херис се обидува да
предупреди на опасноста која ни доаѓа со догматизирањето на верата и
да укаже на заканата која верата му ја упатува на здравиот разум,
при што во прашање се доведува судбината и на човечкиот род и на
целата планета.
Кога луѓето изнесуваат необични тврдења без докази, престануваме да
ги слушаме - освен кога станува збор за верата. Херис тврди дека ние
веќе не смееме да ù овозможуваме на верата “протињање” на тој начин.
На конверзациската нетолеранција на верниците мора да се одговори
соодветно. На политичарите не смееме да им дозволиме манипулирање со
религијата или верата, макар биле искрени и залудени фанатици. Херис
советува: кога некој политичар ќе го искаже зборот “Бог” медиумите
треба да реагираат како да рекол “Посејдон”!
Според Херис, “верата” е лажна убеденост во неоправдани поставки од
типот дека конкретна книга била напишана од Господ лично, дека по
смртта ќе се соединиме со саканите, дека Создавачот ги слуша нашите
мисли итн. Едноставно и искрено треба да се каже дека, на пример,
Библијата и Коранот содржат цели купишта замисли опасни по живот,
сосема спротивни од приказната за толеранција која умерените верници
се обидуваат да ни ја продадат.
Кои се начините да му се спротиставиме на теророт на религиозниот
догматизам? Еден од нив, на пример, е повторното реафирмирање на
слободата на идеите, која сè повеќе е загрозена под превезот на
борбата против тероризмот или под превезот на лажната политичка
коректност. Луѓето мораат да имаат шанса да ги критикуваат сите идеи,
па и цели системи од идеи, макар се нарекувале религија, наука или
национална сигурност. Почитувањето на другите не подразбира молчење
за нивните верувања тогаш кога ќе оцениме дека тие верувања се
опасни.
Славој Жижек, пак, вели дека атеизмот е големо и важно европско
наследство за коешто треба да се бориме. “Фундаменталистите прават
добри дела, односно го прават она што тие го сметаат за добро, за да
ја исполнат Божјата волја и за да заработат спасение. Атеистите
прават добри дела зашто сметаат дека тоа е исправно морално
поведение. Зарем тоа не е нашето најелементарно морално искуство?
Кога ќе направам некое добро дело, не го правам тоа за да ја
заслужам Божјата милост; го правам тоа за да можам на раат да се
погледнам во огледало... Дејвид Хјум, големиот филозоф и верник, го
заклучил истото остро тврдејќи дека моралното дејствување придружено
со едновременото игнорирање на Божјото постоење е единствениот начин
да се покаже вистинска почит кон Бога.”
Моето мислење е дека духовноста и верата се премногу комплексни за
да им се препуштат исклучиво на верниците и свештениците.
Раздвојувањето на верата и знаењето, една од клучните идеи на
просветителството, не е доволно; човечката природа е толку сложена
што знаењето, верата и надежта понекогаш не можат да се раздвојат.
Затоа, освен плурализмот на верите, потребен ни е поопшт плурализам
на духовноста, како и реафирмирање на слободата на идеите. Ете барем
неколку патокази за новите плодотворни културни преплети кои треба
да се случуваат и во 21-иот век.
|
