Т.Ц. Скопјанка е тивок сведок на распаѓањето на нештата околу нас. Ѕидовите, испишани со слоеви графити, раскажуваат приказна за град во постојана транзиција, за генерации кои доаѓаат и заминуваат, оставајќи свои траги. Од избледените политички слогани до современите тагови, од носталгичните сеќавања на „Поп-Топ“ до суровата реалност на казината, Скопјанка е микрокосмос на современа Македонија – место каде минатото и сегашноста се судираат, а иднината се лизга низ рацете. Овој текст е обид да се дешифрира пораката што овој заборавен простор ја раскажува на оние кои сè уште знаат да слушаат.
Патување низ времето: Од воен аеродром до трговски центар
Чекорејќи кон Т.Ц. Скопјанка, се обидував да се присетам на моите тинејџерски денови. Пред мене се издигаше масивната структура на трговскиот центар, сведок на толку многу промени во нашиот град. Како што се приближував, во мене навираа мисли за историјата на населбите Острово и Аеродром.
Овој дел од градот има своја богата историја – од воениот аеродром кој се наоѓал на крајот од тогашниот град, до шаторската населба Острово (Острво) која згрижувала илјадници по катастрофалниот земјотрес во 1963 година. Замислував како изгледал овој простор тогаш, полн со шатори и луѓе кои се обидувале да го обноват својот живот.
Скопјанка како временска капсула на парадоксални спротивности
Стоејќи пред влезот на трговскиот центар, бев пречекан од неонски светла на казина и реклами за брзи кредити. Иронијата беше болно очигледна – од место на надеж и обнова по земјотресот, до симбол на современите општествени проблеми. Се прашував што би помислиле оние храбри луѓе од шаторската населба Острово за ова што го гледам денес.
Чекорејќи низ ходниците, почувствував како да влегувам во временска капсула. Ѕидовите сега беа прекриени со слоеви од историја – избледени политички плакати, избришани графити, пораки од минатото. Секој агол раскажуваше приказна за транзицијата, за надежите и разочарувањата на едно општество во постојана промена.
Застанав пред местото каде што некогаш се наоѓаше „Поп-Топ“. Сега, затворен дуќан со лепенки од компании за машини. Се сетив на моите неделни аџилаци од Дебар Маало до овде, во потрага по нови панк-рок, а подоцна и гранџ албуми на касети. Тогаш, овој простор беше полн со живот и музика. Сега, тишината беше речиси опиплива.
Не знам што очекував, помислив враќајки се назад, се разбира дека продавницата не постои, но сакав да видам дека местото се уште живее, да влезам внатре, да ја почувстувам енергијата која некогаш зрачеше од касетите и ме привлекуваше да вкусам нов албум на некој од панк-рок бендовите кои ги слушав тогаш.
Графитите како сведоци
На ѕидовите на Скопјанка доминираа вињети кои укажуваа на новото време, но освен тагови немаше посериозни парчиња графити. Местото создава чудна атмосфера која со сигурност укажува дека се наоѓате на Балканот, на местото каде што транзицијата се уште живее.
Додека ги разгледував графитите, забележав интересен контраст со оние што ги видов под Новата железничка станица. Таму, графитите беа живописни уметнички дела, израз на креативност и бунт. Овде, повеќето беа едноставни тагови – Острово, Corn, Wek, Crack, Coin – како очајнички обиди да се остави траг во време кога сè друго исчезнува.
Од графитите се издвојуваа „Мич игнорант засекогаш“, ZEC 1312, 013, Slave, Anarchy, Guerilla, Залижан крај и други.
Сепак, имаше и моменти на неочекувана убавина. Пораката “Капитализмот мора да падне!”, испишана на неколку места, звучеше како ехо од некое друго време. Мистериозниот симбол кој го има на повеќе места низ Скопје беше тука, а и сеприсутниот SRK, тука нацртан под плакат на политичарот Гоце Тупурковски. Уметничките графити можеа да се избројат на прсти.
Она што особено ме трогна беше една детска порака напишана со креда: „Не ги уништувајте нашите дела. Ви благодариме!“ од 2007 година, која за чудо преживеала. Се прашував колку од тие деца сè уште живеат овде, колку заминале во потрага по подобар живот. Оваа едноставна порака ми се чинеше како моќен симбол на отпорот против времето и заборавот.
Контрасти и парадокси: Метафора за современа Македонија
Додека се движев низ трговскиот центар, забележав како просторот се менува од еден дел во друг. Од блескавите казина на влезот, преку напуштени и запуштени дуќани, до скромни бизниси кои некако успеале да преживеат. Оваа мешавина на просперитет и пропаѓање ми се чинеше како совршена метафора за современа Македонија – острови на успех опкружени со море на борба и неизвесност.
Посебно внимание ми привлече една книжара и фотокопирница која изгледаше како сцена од некој дистописки филм за Македонија. Мешавината на канцелариски материјали, пластични садови, метли и џогери создаваше чудна атмосфера на временска дисонанца. А пораката “Не фрлај ѓубре овде” над масата каде што одмараше локална мачка, додаваше елемент на надреалност на сцената.
Неколку метри понатаму, наидов на уште еден бизарен контраст – продавница со слика на Јосип Броз Тито веднаш до икона. Оваа парадоксална врска ме натера да се замислам за комплексниот однос на нашето општество кон сопствената историја.
Гласови на ѕидовите: Од навивачки пароли до политички коментари
Графитите и тука раскажуваа свои приказни. Навивачки пораки на Комити и МЗТ се мешаа со политички слогани како “Умри комуњар” и “Заев, зарем вака мириса крајот!?”. Овие пораки, иако груби и директни, ми се чинеа како важен барометар на општественото расположение.
Присутноста на политичките графити на овој простор е во контраст со мојата хипотеза дека тие припаѓаат на 1990-тите и 2000-те и се реткост во денешното време. Се чини дека тие биле присутни и понатаму, но не успеале да преживеат, биле префарбани и заменети со покреативни нешта. Ова место, запоставено и запустено (како временска капсула), сепак ги сочувало.
Неколку столбови служеа и како јавна говорница каде жителите ги испишувале своите мисли. „Една (чиста) детска насмевка, полно срце радост.“ или „Човечкиот живот е исклучиво наменет за духовно спознавање и негување на тоа знаење.“
Седнав на една клупа, опкружен со сеќавања и графити. Размислував за контрастот помеѓу овој простор и живописната сцена под железничката станица. Таму, графитите беа славење на креативноста, овде – неуспешен протест против заборавот. Но и двете места, на свој начин, ја раскажуваа приказната за Скопје кое постојано се менува, се бори, преживува… но, некогаш и живее како зомби.
Додека седев таму, обземен со силни, но контрадикторни чувства, се сетив на новогодишната ноќ што ја поминав овде за време на средното училиште. Тогаш за прв пат станав свесен за проблемот со смогот во Скопје. Ѕидовите излупени и дотраени, плафоните со сипаници, исфлекани од типичните знаци на аеродромското воздушно загадување. А и луѓето не помагаа многу со нивната негрижа за околината.
Целиот горен спрат од Скопјанка е затворен, со исклучок на еден мал дел каде се канцелариите на Семос.
Пред да си заминам, забележав неколку пораки напишани од локалните жители. “Ве молиме не фрлајте отпушоци зад вас на лимот или доле пред вас”. Овие молби, иако очигледно неуспешни судејќи по ѓубрето наоколу, ми се чинеа како трогателни обиди да се одржи некаков ред и достоинство во овој запуштен простор.
Заклучок: Огледало на едно општество во транзиција
Излегувајќи од Т.Ц. Скопјанка, погледнав преку улицата кон „Тобако 2“ и новите згради, модерните супермаркети и кафулиња. Контрастот беше поразителен. Таму немаше графити, немаше траги од минатото – само чист, стерилен консумеризам. Се прашував дали тоа е иднината што нè чека, дали ќе дозволиме сите овие слоеви на историја и култура да бидат заборавени, запустени и избришани во име на прогресот.
Додека се оддалечував, сфатив дека овие графити, колку и да се едноставни или груби, се важно сведоштво за нашето време. Тие се гласови на оние кои останале, кои сè уште се борат да остават свој белег во град кој постојано се менува. Можеби „Поп-Топ“ го нема веќе, но духот на бунтовништво и креативност што го симболизираше сè уште живее – во секој таг, во секоја порака испишана на овие ѕидови.
Т.Ц. Скопјанка можеби не е најубавото или најживописното место во градот, но е автентично. Тоа е место каде што минатото и сегашноста се судираат, каде што различни генерации оставиле свои траги. И токму затоа е важно – тоа е огледало на нашето општество, со сите негови контрадикции, борби и надежи.
Во овие простори, заедно со графитите, политичките плакати од минатото и избледените пораки, се крие приказната за едно Скопје што одбива да биде заборавено, Скопје кое опстојува – но, само како жив мртовец.
Сите фотки можете да ги видите тука.