Корупцијата, дефинирана како злоупотреба на доверената моќ за приватна корист, често им овозможува на корпорациите да ги ставаат профитите над човечките животи, игнорирајќи ги последиците од нивните одлуки. Ова се манифестира преку прикривање на опасни дефекти, заобиколување на законите со мито и системско кршење на стандардите за безбедност, што доведува до трагедии, болести и загуба на животи.
Корупцијата создава средина каде моќните остануваат неказнети, а правдата и одговорноста се жртвувани за краткорочни економски добивки. Во такви услови, обичните луѓе неизбежно ја плаќаат цената на системската алчност.
Звучи познато, нели? Но, каква врска има тоа со филмовите!
Би сакале да започнеме еден нов серијал филмски критики, наречени „Филмот како активизам“ кој ќе ги анализира филмовите во кои е прикажана корупцијата и злоупотребувањето на моќта за приватни цели, при што цената ја плаќаат обичните луѓе.
Филмот Class Action (1991), во режија на Мајкл Аптед, е правна драма што ја истражува темата за корпоративната алчност и борбата на поединците против системот за правда. Со Џин Хекман и Мери Елизабет Мастрантонио во главните улоги, филмот нè води низ приказната за адвокатот Џедедија Ворд, кој поднесува колективна тужба против автомобилската компанија Argo Motors поради дефект во трепкачот на нивните возила, кој предизвикува пожари и загуба на животи.
Оваа приказна, иако фиктивна, е инспирирана од реални случаи на корпоративна негрижа и нуди остар коментар за тоа како големите компании ги ставаат профитите пред човечките животи – тема што, за жал, е крајно релевантна во Македонија, каде што случаи како Тораница, Кочани, Дрисла и Усје ја одразуваат истата системска неодговорност.
Заплет и тематика на Class Action
Во Class Action, Џедедија Ворд (Џин Хекман) е адвокат познат по својата посветеност на социјалната правда, кој се соочува со личен и професионален предизвик кога ја тужи Argo Motors.
Компанијата знаела за дефектот во трепкачот што предизвикувал пожари, но пресметала дека е поевтино да ги исплати тужбите од жртвите (30 милиони долари за 158 потенцијални експлозии) отколку да го поправи проблемот (50 милиони долари за 175.000 возила).
Оваа ладнокрвна пресметка е срцето на филмот и ја истакнува моралната дилема: дали профитот е поважен од човечкиот живот? Додека Ворд се бори за правдата на жртвите, неговата ќерка Меги (Мери Елизабет Мастрантонио), која работи за адвокатската фирма што ја брани Argo Motors, се наоѓа во конфликт меѓу лојалноста кон татко ѝ, и нејзината кариера.
Филмот е напнат и емотивен, со силни перформанси од Хекман и Мастрантонио. Хекман го прикажува Ворд како идеалист кој одбива да се покори пред системот, додека Мастрантонио внесува длабочина во ликот на Меги, чија морална трансформација е еден од најсилните моменти во филмот. Сепак, она што го прави Class Action особено впечатлив е неговата способност да ги прикаже сложените односи меѓу индивидуалната совест, корпоративната моќ и правниот систем.
Системска неодговорност: Кочани и пошироко
Најтрагичниот пример за системска неодговорност во Македонија е пожарот во Кочани во март 2025 година, каде 59+ луѓе загинаа, а 155 беа повредени во пожар во ноќниот клуб Pulse. Клубот, кој бил импровизиран во поранешен склад за теписи, работел без лиценца и имал само еден излез, што предизвика паника и масовен метеж. Истрагата покажа дека пожарот бил предизвикан од пиротехника за време на концерт на групата DNK, а локалните власти биле свесни за нерегуларностите, но не презеле ништо. Министерот за внатрешни работи, Панче Тошковски, спомна „основи за сомневање за мито и корупција“, но до април 2025 година, никој не е осуден.
Во Class Action, Argo Motors знаела за дефектот, но избрала да го игнорира поради финансиски причини.
Моќта на поединецот против системот
Еден од најсилните аспекти на Class Action е прикажувањето на Џедедија Ворд како поединец кој, и покрај сите пречки, одбива да се откаже од борбата за правда. Неговата упорност и верба во правдата се контраст на системот што ги штити моќните. Во Македонија, пак, недостигаат вакви фигури.
Филмот, исто така, ја нагласува важноста на „свиркачите“ и адвокатите што се борат за жртвите. Во Македонија, пак, оние што се обидуваат да ги разоткријат неправдите често се соочуваат со закани или институционални пречки.
Што можеме да научиме од Class Action?
Class Action е повеќе од правна драма – тој е потсетник дека борбата за правда е долга и тешка, но неопходна. Во контекст на Македонија, филмот нè тера да се запрашаме: зошто системот постојано ги штити оние што ги кршат законите? Зошто, по трагедии како онаа во Кочани, одговорноста останува само празно ветување?
Во Македонија итно треба да се спроведат реформи во правосудниот систем и построги регулативи. Но, уште поважно, потребна е волја за спроведување на законите и култура на одговорност.
Додека гледаме ликови како Џедедија Ворд на екранот, се надеваме дека ќе се појават и реални херои во Македонија – адвокати, активисти, граѓани – кои ќе ја продолжат борбата за правда, без разлика на пречките.
