На Саемот на книгата 2025 (штанд на Антолог), меѓу сјајните корици и новите романи, ќе ја најдете една поинаква книга, полна со шепоти од ѕидовите покрај кои секојдневно минуваме, ама ретко ги погледнуваме. „Ѕидови што зборуваат: графити приказни од скопските улици“ од Берт Стајн е документ, исповед, и урбана архива – сè во едно.
Ова не е студија за уметноста. Ниту обид за официјална историја на скопските графити. Оваа книга е интимен дневник на исчезнатите зборови, на спрејови што капат по ѕидовите, на имиња што се прецртуваат и на тишини што звучат подеднакво гласно како урбаната бучава.
Книгата што не мириса на библиотека
Во повеќе од 300 фотографии, Берт Стајн нè води низ делови од Скопје што ретко влегуваат во книги – задни улички, потпорни ѕидови, мостови, гаражи, напуштени згради. Од Кисела Вода до Нова Железничка, Ново Лисиче до Дебар Маало и подалеку, ова е една картографија на урбаниот израз, на отпорот, бесот, хуморот и љубовта запишани со спреј.
Некои графити во книгата веќе ги нема. Ѕидовите се урнаа, фасадите се бојадисаа, а уметноста што никогаш не барала дозвола – исчезна. Оваа книга ги чува тие фрагменти. Некои доживеани лично, некои документирани од далеку. Но сите – вистински.
Урбани легенди, букви и бес
Во книгата се споменуваат цртачи и графити екипи од неколку генерации, локални и странски, како Арис, Ashe, Bavar, Bne, Borат, Busk, Бурек, Corbo, Corn, Darma, Dart, Драш, Dredpen, Ебсф, Ешт, Flim, Hrom, Inna, Jane, Jazz 83, Лопов, Мачка, Name, Nak Cnd, Нејмлес, Oks, Pack, Пипер, Псж, Рубик, Руки Чуки, Side, Skar, Смут, Snake, Srk, Turk, Unc, Вутар, Зипер, Zork и други!
Некои од нив се познати по throw-up-стилот, некои по политичките стенсили, некои по чистата естетика. Но сите оставиле трага што зборува, и што овде е фатена на фотографија и во текст.
Зошто токму сега?
Затоа што време беше некој да каже дека графитот не е само вандализам. Дека е израз, отпор, паметење. Дека градовите не се само булевари и фасади, туку и слоеви на имиња, зборови и идеи.
„Ѕидови што зборуваат“ не се чита, таа се вдишува. Со мирис на спреј и бетон!
Ако некогаш сте застанале пред ѕид и сте се прашале кој стои зад тој потпис, во оваа книга е можеби одговорот.