Нашиот портал Арно.мк отсекогаш гледал на вештачката интелигенција не како на закана, туку како на перспектива. Како алатка што бара внимателно користење, но и како можност – особено во полето на уметноста и културата, каде што креативноста често зависи од време, ресурси и луѓе. А луѓето, кај нас, не се бесконечен ресурс.
Свесни сме за етичките дилеми што ги отвора генеративната АИ и никогаш не сме ги игнорирале. Напротив, токму тие дилеми нè натераа да ја истражуваме нејзината примена таму каде што може да биде корисна: како поттик, како проширување на можностите, како начин да се создаде повеќе – не побрзо по секоја цена, туку поискрено и подостапно.
Во земја со ограничен човечки потенцијал и преголеми очекувања од мал број активни креатори, технологијата не е луксуз, туку нужност. Но, толку за нас. Време е да погледнеме пошироко – и да видиме како светот се обидува да ги постави правилата на една нова креативна реалност.
The Walt Disney Company и OpenAI
По години на тензии, тивки судири и отворени стравови од генеративната вештачка интелигенција, The Walt Disney Company и OpenAI објавија договор што веќе се нарекува „историски“. Не само поради сумата што се споменува, туку поради симболиката:
Најмоќната фабрика за приказни во светот официјално ѝ дава лиценца на една AI-платформа да ги користи нејзините ликови.
Со договорот, Disney станува првиот голем медиумски гигант што отворено и лиценцирано дозволува употреба на своите ликови (од класичните анимации, преку Pixar, до Marvel и Star Wars) во генеративна видео-платформа како Sora, алатка што овозможува создавање кратки AI-видеа врз основа на текстуален опис.
Од „закана“ до алатка
До неодамна, позицијата на Холивуд кон AI беше јасна: вештачката интелигенција се гледаше како закана – за авторските права, за актерите, за сценаристите, за целиот екосистем на креативната индустрија. Штрајковите во САД, изјавите на студијата и судските тужби против AI-компании беа симптом на страв дека машините ќе го заменат човечкиот труд.
Овој договор покажува дека парадигмата се менува. Наместо целосна забрана, Disney избира контролиран пристап: лиценцирање, ограничувања и јасни правила. Нема користење на гласовите или ликовите на реални актери, нема генерирање цели филмови – туку кратки, визуелни, креативни форми, под јасна рамка.
Што всушност добиваат корисниците?
Во практична смисла, корисниците на Sora ќе можат да создаваат кратки видеа со познати Disney-светови и ликови – како форма на фан-креација, експеримент или визуелно раскажување. Дел од таа содржина, по курирање, може дури и да се појави на Disney+, што претставува радикален пресврт: од пасивни гледачи, публиката станува активен креатор.
Ова отвора сериозни прашања: дали иднината на забавата е ко-креирање меѓу студија, автори и публика? Дали „канонот“ на приказните ќе стане флексибилен, а не фиксен?
Зошто ова е важно и надвор од Холивуд
Овој договор е сигнал и за други индустрии: издаваштво, музика, новинарство, дизајн. Пораката е јасна – AI нема да исчезне, но може да се интегрира на начин што ги почитува авторските права и креативниот труд. Наместо „див запад“, се наметнува модел на лиценцирана, одговорна употреба.
За мали јазици и култури, како македонската, ова е особено важно. Прашањето не е дали ќе користиме AI, туку под кои услови и со каква контрола. Договорот Disney–OpenAI покажува дека и најголемите играчи прифаќаат дека технологијата мора да оди рака под рака со етика, култура и одговорност.
Почеток на нова фаза
Дали ова значи дека AI ќе ја „убие“ креативноста? Напротив – можеби конечно ќе ја принуди да се редефинира. Како и секоја технологија досега, и оваа ќе биде онолку добра или лоша колку што ќе дозволиме.
Disney не се откажа од своите приказни. Само призна дека иднината на раскажувањето веќе не е еднонасочна.