Постојат моменти кога животот ни дава избор: да се предадеме или да ја пронајдеме најчудната можна форма на отпор. Јули 2007-ма беше токму таков момент – најтоплиот месец во последните сто години во Македонија, со измерени 44 степени, кога одлучив дека бебешкото креветче на мојата ќерка ќе стане моето писателско биро. Денес, осумнаесет години подоцна, размислувам за тоа како екстремните услови понекогаш ги создаваат најважните одлуки во нашиот живот.
Архитектурата на немаштијата
Јули 2007 година, најтоплиот месец во последните 100 години во Македонија. Тогаш живеевме во гарсоњера од 25 метри квадратни без клима, жена ми, ќерка ми која беше бебе, и јас. Тој простор беше совршена студија за тоа како архитектурата може да биде и затвор и ослободување истовремено. Бетонските ѕидови, на кои не можевме да закачиме ни слика без бор-машина, како да беа подигнати од некој социјалистички сон за ефикасност. Застарените прозорци, нефункционални како демократските процеси во нашава земја, ја пропуштаа целата топлина во станот, а зиме – целиот студ. Ноќе, зградата зрачеше топлина како некоја груба метафора за расипувањето на животот.
Од нашиот прозорец гледавме кон игралиштето наречено „Дупка” – име кое не беше случајно избрано. Звукот на жабите што крекаа дење-ноќе како да беше саундтрак за нашето постоење на маргините. Тогаш не знаев дека овие водоземци се меѓу првите што исчезнуваат кога еколошкиот систем е нарушен. Не знаев за реките кои ќе страдаат од малите хидроцентрали и продавањето на државата на моќниците. Можеби нивното постојано крекање беше последен знак на живот во урбаниот пустош што го нарекувавме дом.
Географијата на загадувањето
Зимата која што нѐ пречека ни донесе смог каков што немавме видено. Тогаш сфатив една фундаментална вистина за која „центарците” како мене немаат поим – вистинското загадување не е апстрактна еколошка категорија, туку секојдневна реалност која ја дишеш, ја вкусуваш, ја чувствуваш како тежина во градите. Ново Лисиче не беше само адреса, туку географска лекција за тоа како економските маргини се преплетуваат со еколошките. Што поисточно, тоа потажно.
Лете беше уште пострашно. Воздухот беше толку влажен и густ што ни се лепеше на белите дробови. Бетонот и асфалтот апсорбираа топлина дење, а ноќе безмислосно ја ослободуваа. Нашата зграда беше совршен пример – масивна бетонска маса што функционираше како акумулатор на топлина. Физиката на урбаното планирање се покажа како брутална реалност во нашиот секојдневен живот. Нефункционалните прозорци и недостатокот на клима-уред беа само шлаг на тортата на нашиот живот што неминовно се топеше.
Економијата на перспективата
9.000 денари месечно што ги заработував како графички дизајнер во Културниот Центар Точка тогаш не беа само бројка – тие беа граница меѓу опстанокот и стремежите, меѓу она што можевме да си дозволиме и она за што сонувавме. Младото семејство, новото татковство, неизвесната иднина – сѐ тоа се сложуваше во една проста математика на немоќта. Но, како што економистите велат, понекогаш најиновативните решенија доаѓаат токму од ограничувањата.
Нашата една соба беше повеќефункционална до апсурд: кујна, трпезарија, дневна, спална, работна, детска – сè во помалку од 20 квадрати (ако не ги сметаме терасата, ходникот и малото купатило). Подоцна ја затворивме терасата за да добиеме простор за бебешкото креветче, но мојата ќерка, навикната на близината со мајката, упорно спиеше со неа. Така, парадоксално, бебешкото креветче остана празно – совршена можност за импровизација.
Писателската алхемија
Тогаш се случи нешто што ќе го смени мојот живот засекогаш. За да не им светам на жена ми и ќерка ми со лаптопот, решив да се сместам во бебешкото креветче и од таму да работам. Токму во тој неочекуван простор, свиткан како возрасен човек во детски мебел, донесов одлука која ќе ме дефинира – да пишувам постојано и опсесивно, да издавам барем по една книга годишно.
Постои нешто длабоко симболично во тоа да ја донесуваш најважната професионална одлука од местото наменето за детскиот сон. Како иднината и минатото да се спојуваат во еден момент на јасновидост. Францускиот филозоф Гастон Башлар пишувал за поетиката на просторот, за тоа како просторите ги обликуваат нашите соништа и визии. Можеби бебешкото креветче беше мојот начин да се вратам во некаква примордијална креативност, нескротена од возрасните очекувања.
Термодинамиката на истрајноста
Сега, осумнаесет години подоцна, кога е повторно екстремно жешко, размислувам за тоа како екстремните температури – и физичките и емоционалните – функционираат како катализатори за промената. Вториот закон на термодинамиката ни вели дека ентропијата во затворен систем секогаш се зголемува, но понекогаш токму таа ентропија, тој хаос, создава услови за да се роди нешто ново.
Жештината од 44 степени, но и нејзиниот контрапункт, студот и смогот, сплотени околу еден гравитациски центар – финансиската неизвесност, просторната стеснетост – сѐ тоа беа форми на притисок што требаше или да ме скршат или да ме преобразат. Како јаглеродот (новолисичанскиот воздух) што под притисок станува дијамант, јас во тоа бебешко креветче се трансформирав од човек што сонува да пишува, во писател што пишува. Во 2008 ја издадов мојата втора книга по првата во 2003, и од тогаш не престанав да пишувам.
Минливоста како учител
Денес, кога гледам наназад кон тоа лето од 2007-ма, сфаќам дека најтешките периоди во животот не се случајни неправди – тие се лаборатории за откривање на нашите вистински можности. Топлината помина, студот помина, финансиската ситуација се подобри, се преселивме во поголем стан. Но, одлуката што ја донесов во тоа бебешко креветче остана.
Можеби токму тоа е вистинската лекција – не дека треба да „уживаме во животот” и покрај тешкотиите, туку да разбереме дека тешкотиите се дел од животот што треба да го живееме целосно. Понекогаш е премногу жешко, понекогаш премногу студено, но сето тоа минува. Она што останува се одлуките што ги донесуваме кога мислиме дека немаме избор.
И така, многу често навечер, кога седнувам да пишувам, се сеќавам на тоа бебешко креветче – на неговата неудобност, на неговата апсурдност, на неговата неочекувана моќ да биде местото каде што се раѓаат најважните одлуки. Зашто понекогаш, токму онаму каде што се чини дека нема простор за соништа, соништата стануваат најсилни.