Точка

Од промоцијата на книгата Постколонијална критика од Гајатри Спивак, Точка, Скопје, 8 јули 2003)

Книгата е подвижен (преносен) споменик, траен потсетник и отворен мост кон другиот. Книгата, што денес ја претставувам, не е само споменик, туку, според својот формат и изглед, и привлечна бомбона. Но, тој впечаток прилично се судира со темпераментната личност и духовната непомирливост на авторката на нејзината авторка, присутна меѓу нас, денес, на 8 јули 2003 и овде, во преполната и претоплена просторија на Точка. Навистина, кои и какви новости, овојпат лично, ни донесе овој духовито самопрогласен, книжевно-теориски Хермес и, за нас, сепак, егзотичен, гласник од "палатата" на западното знаење?

Тешко изговорливото име на Гајатри Чакраворти Спивак, веројатно, како и многумина, првпат го сретнав, читајќи ја книгата За граматологијата од Жак Дерида каде што стоеше податокот, дека оваа личност (жена, со индиско потекло), била негов прв преведувач на англиски јазик.

Но, сепак, би било погрешно и несоодветно на објективните факти, доколку, по автоматизам, полето на интерес на Спивак би се свело на деконструкција, но и на која било друга, стриктна теориско-методолошка легитимација.

За Спивак е напротив својствена една скоковита теориско-методолошка ориентација и стил, што би можел да се именува како "бриколерски". Самата таа е начелно несклона кон секаков вид зададени (и фиксирани) идентитети, наместо тоа попрво одбирајќи го попровокативното епистемолошко и културно "сурфање" и предизвикот на непостојаните идентитети. Заради тоа, по однос на владеачките теориско-методолошки етикети, таа е често согледувана како "аномалија", или, пак, како еклетик, што пак кај неа самата побудува гордост и радост. Нејзините дела опфаќаат респективна лепеза од разновидни интереси и определби, како што се граматологијата, културната политика, субалтерните студии, феминизмот, проучувањата на маргината, компаративната книжевност. Таа е автор на книгите Со други светови: есеи од културната политика (1987), Избрани субалтерни студии(1988); Постколонијална критика (интервјуа, дијалози)"(1990); Надвор од предавачката машина (1993); Старомодна граматологија; Критика на постколонијалниот ум (1999); Крајот на една дисциплина (2002).

Книгава, што денес ја претставуваме, е првото дело од Гајатри Спивак и воедно од областа на постколонијалната критика, интегрално објавено на македонски јазик. Оваа книга, како умешно составен (и нималку едноставен за подготовка), книжевно-теориски коктел - прави пресек на најзначајните линии од творештвото на Спивак. Во избор и редакција на м-р Р. Алаѓозовски, поместени се три капитални студии Феминизмот и критичката теорија, Субалтерни студии, Како да се предава културно различна книга. Половина од просторот на книгата заземаат 3 големи интервјуа (интервјуто е жанр, од особено значење за појаснување на, инаку компликувано елаборираните, стојалишта на Спивак), кои ги третираат проблемите на: мултикултурализмот, постколонијалната критика и културното себепретставување.

Спивак е припадник на денес растечката групација дијаспорични интелектуалци, со голем светски углед, стекнат особено во последниве две децении, а во која, покрај останатите спаѓаат: нејзиниот колега од универзитетот "Колумбија", Палестинецот Едвард Саид; Бугарите Цветан Тодоров, Јулија Кристева, Марија Тодорова, како и други, денес во теоријата,"извикани" автори.

Со самото тоа, Спивак (родена во 1941 год., во Калкута) запаѓа во една парадоксална (егзистенцијална) ситуација: секогаш мошне критички толкувајќи ги рестриктивните (европоцентрични) претпоставки на западната метрополитенска наука, иако од поодамна (уште од времето на студиите кај Пол де Ман) и самата настапува и работи во истиот (привилегиран) центар на истото, но, од нејзин агол, остро и систематски оспорувано знаење на западната академија.

Но, Спивак критички размислува по однос на забележителното "фабрикување маскоти", односно хегемонизацијата на идентитетите од страна на западната академија. Зад привидната отвореност и заинтересираност на Запад, кон искажувањата на маскотите од Третиот свет, таа гледа алиби за понатамошната гетоизација, покривање и замолчување на гласот на Третиот свет, врз основа токму на еднократно добиеното декларативно право. Затоа, Спивак постојано го одржува витален својот (умешно наречен) "идиом на отпор".

Девизата на Спивак од Критика на пост-колонијалниот ум, која вели, дека: "мора да научиме да учиме" (1999:391), е недвосмислено обележана со сократовскиот принцип на континуирана, никогаш задоволна и довршена, потрага по вистината. Постојано динамична и подготвена за самокритика, во едно од своите интервјуа, Спивак бескомпромисно открива: "константно сум фрапирана од антиинтелектуализмот во најраскошните универзитетски системи во светот" (2003:168).

Оваа будност станува неопходност за да се"деколонизира својот ум", од задушливото бреме на провинцијалноста, која дури и денес, во време на глобалната технолошка револуција, не престанува да биде една голема закана за правилното расудување и либералниот менталитет на луѓето. Оваа девиза впрочем длабоко соодветствува на епистемолошкиот принцип, според кој се раководи Спивак: "тестирањето на границите" (на методологијата од првиот свет) и спротивставување на епистемолошката надменост на западната наука, која по правило кон другите (кон остатокот на светот) се однесува според арогантната мета-научна матрица, доделувајќи си го себеси ексклузивното право за "читање", односно (вредносна) просудба: Њест реадинг тхе Рест! Затоа, Спивак програмски и доследно му се спротивставува на веќе ноторното (колонизирачко) настојување на западната академија, остатокот на светот априори да го смета за (академски) рестл и сиров, истражувачки материјал.

Во врска со тоа, суштествен е нејзиниот удел во разработката на една деконструктивна историографија, кога, во средината на 80-тите години, ќе им се приклучи на колегите- историчари од колективот за субалтерни студии. Во своите истражувања на селанското востание во Индија, тие ќе ја согледаат потребата од една поинаква историографија, што ќе ги афирмира инаку непостоечките гласови и гледната точка на обесправените. Така, тие ќе ја афирмираат, не само за индиските прилики, значајната категорија "субалтерност" (преземјаќи го овој термин од европски филозоф, А. Грамши), што инаку се однесува на неелитните социјални групи и нивната потчинетост, односно, онезвозможениот директен пристап до социјалните ресурси и немањето сопствен глас (вклучително, историска видливост). За разлика од своите, исклучиво национално ориентирани колеги, Спивак кон ова ја придодава мошне важната, иако дотогаш запоставена компонента, како што е родовата субалтерност.

Спивак укажува на врската помеѓу експлоатацијата и сексизмот, дека "мораме да научиме домашниот труд да не го третираме како периферен феномен"(1999:390), како што, впрочем, перфидно и од памтивек се прави. Според Спивак, феминизмот е "текст за сопственоста", а токму жената е "симбол на неимотност" (2003:41).

Надвор од трендовски разбраниот, алиби-феминизам, Спивак им се навраќа на изворните марксистички сознанија за родовата асиметрија, дополнувајќи ги со уште порадикалните констатации за домашната работа (во домот) како потпора на современиот светски капитал, со што родовата анализа директно води кон вехементна критика на глобалниот капитализам како (родово несправедлив) социо- економски систем.

« назад