Маргина 69 - избор од содржината

Мишко Шуваковиќ
Деконструкција и политика - како може да се говори/пишува за политичката теорија/филозофија на Жак Дерида  (извадок)
 

Кој е тој што ви се обраќа? Ниту е авторот, ниту е нараторот ниту, пак, deus ex machina туку она Јас што едновремено е дел и од претставата и од публиката. Она Јас што наликува на Тебе, и што се подложува на одновно и одновно впишување во аритметичката машина.

“Јас” кое не е некакво единствено и незаменливо постоење,  субјект или животна сингуларност туку се движи и нè придвижува помеѓу животот и смртта, помеѓу реалноста и фикцијата. “Јас” кое е едновремено чиста функција и фантом.

Ж.Д.

Филозофија

Зошто ни е толку многу потребен филозофот Жак Дерида денес и овде во Белград?¹ Зошто постојано го привикуваме, од деконструкцијата на логоцентризмот и тактиката на економимезисот до политиката и од географијата до геологијата или до “сцената на пишувањето”² (ecriture), односно од конструирањето до деконструирањето на нашата “позиција”³ тука и сега, токму тука на првата сцена⁴ на испишување на политичкото (политичкото пишување, пишувањето за политичкото)?
 

Сцена за позирање. Каква сцена е во прашање?

Зошто и не ни е толку потребен Жак Дерида овде и сега? Зошто постојано го отфрламе и прецртуваме (canceled) токму овде во филозофијата што некои ја нарекуваат само “филозофија”, а други “српска филозофија”, а трети “филозофија во Србија” или “филозофија кај Србите”...?

Зошто Жак Дерида е толку многу потребен и толку непотребен? Зошто таа истовременост во соочувањето на спротивностите? Таа истовремена контрадикција на привикувањето и на отфрлањето, на потребноста и на непотребноста... на разбирањето и на неразбирањето... ме привлекува во сета моја несигурност на филозофирањето. Тој прекин без прекинување на потребата од него - е она што може да се нарече “разлАка” (differAnce) на политиката на филозофијата. Тоа е преминот од “филозофија за политиката” или “филозофија за политичката теорија” или “филозофија за филозофијата на политиката” кон политиката на филозофијата. Тоа е премин од Алтисеровата (Althusser) позиција кон позицијата на Дерида. Политиката на филозофијата е некаква или каква било или секаква теорија на пишување (па и на мислење) за реалната економија на филозофијата во нејзиното миметичко предочување на функциите и на ефектите на филозофското во некаква мрежа на напластени траги кои ги откриваме баш на тој (овде и сега) локалитет. Локалитетот е обврзувачки и таа обврска притиска, присилува и привикува... Локалитетот е специфичен прекин во очекувањето на универзалната “претстава”. И покрај тоа што го нема самиот локалитет, локалитетот-како-таков; на локалитетот “наоѓаме” траги.

Дали Дерида ни е потребен за пред себе да го оправдаме моето или нашето поинакво активно или пасивно мислење во текот на сите овие години живеење во еден тоталитарен систем кој го надживеа својот “водач” (диктатор, оној кој ги диктира условите за оваа или онаа изведбена сцена) и кој продолжи да постои, како опкружувачко писмо на нашиот живот што го одложуваме, како клима, како дух на средината, атмосфера, менталитет, идентитет, традиција или - иако ми е тешко тоа да го напишам - како можен свет? Дали Дерида ни ги открива стратегијата и тактиката на одложувањето во писмото на климата, на духот на средината, на атмосферата, на менталитетот, на идентитетот, на традицијата или на можниот свет? Можеби, Дерида ни е потребен за тоа “ни” да го направиме подносливо во неговата релативност помеѓу возглобувањето на “феноменологијата нас” (како се појавуваме пред себе и пред другите) и на “онтологијата нас” (како сме присутни ОВДЕ и СЕГА)? А, можеби “Дерида” е една клучна, вриечка филозофска мода која помеѓу метафорите за “традицијата на мислењето” (феноменологијата на духот) и алегориите за “неологизмите, њуизмите (newisms), постизмите, паразитизмите и другите сеизми (seismisms)”⁵ (теорија после филозофијата, теорија во доба на културата, теорија во добата на индустријализацијата на културата) ја прави филозофијата можна, застапувајќи ја едновремено во и надвор од филозофијата, но секако наспроти миметичката причина за отсликување на природата како “идеал” за секое друго отсликување? Да, во секој понуден одговор-како-прашање избива таквото про-економско барање, дека не станува збор за директна и примерна слика на природата, туку за конструирање и економија со сликите внатре во културата и уште потесно за филозофирање кое го конструира таквиот свет правејќи го можен, за изведување на поимот природа, но не како претходен или извирачки, туку како одложен (темпорално одложување на поимот кој станува термин што може да се запише/напише). Во таа смисла, тој речиси со право, вели дека секое мислење, па и она за крајот на филозофијата, е всушност впишување во неа (“... тие веќе во паметењето на филозфијата се ангажирани во одговарањето на прашањата на самите себеси”⁶) Затоа, станува збор за политика на филозофијата; со други зборови, станува збор за изведбеност (performing) на политиката над филозфијата. Филозофијата е вид сцена на која се изведува политиката. И тука не е во прашање успех или неуспех во изведувањето, туку процес на изведување со кој е изведено она што е веќе одложено, меморирано, прекриено и, се разбира, соочено со другите можни понуди... станува збор за пазар, борба за примат во понудата, за размена и за потрошувачка.

Но, но... и ...

Дали Дерида не ни е потребен за да го сочуваме привидот во нашата невиност во она во кое нашите раце беа до лакти нурнати, да: нашите раце кои не можат да бидат чисти зашто “буричкајќи” по кошевите од историјата па до актуелноста ги градат фигурите на традицијата кои го одложуваат идентитетот низ неизбежноста на говорот или пишувањето за одредувачкиот извор, кој како сонцето што изгрева ветува импресија над нашиот секојдневен, со магла прекриван ужас на постоење таму или овде, но секако тука, тука, тука, тука... (ова е ужасен ритам, ритам кој потсетува на техно музика: на повторување што беспоштедно ја одложува тишината и во своето повторување ја потврдува присутноста која веќе одминала, која е веќе одложена, која е меморирана)? Дали Дерида не ни е потребен затоа што ни ја одзема сигурноста, макар таа била и привидна, сосема привидна, сосема недофатлива и измолкнувачка...? Дали Дерида не ни е потребен затоа што е една долга и истрајна - би рекле во жаргон “жилава” - мода која ги изместува, ги покажува пукнатините и слизнувањата на стабилните очекувања на континутитетот и на прекинот, всушност, хомогеностите на хетерогеното, извесностите на неизвесносто, пријателствата од непријателствата и непријателствата помеѓу пријателствата?⁷ Дали го отфрламе Дерида затоа што нè уверува во несигурноста на нашите несигурности во односот? Каков однос, чиј однос? Дали Дерида е непожелен како гостин на она гранично позиционирање каде што не може да се воспостави хомогена култура и каде што таа опстојува како насилна немоќ на домаќинот хомогеното да му го спротистави на хетерогеното - па да, тоа е Србија... опседната со својата целовитост и хомогеност, а толку разлачена и дивергирачка што хетерогеностите избиваат од секоја пора за ветување на хомогеноста? Да, токму во секој развиен и понуден одговор-како-одбивачко-прашање понира тоа про-економско барање, дека не станува збор за сликата на природата, туку за конструирање и економирање со сликите во културата и, уште потесно, во филозофијата. Во таа смисла, тој “речиси со право” вели дека проблемот на “губење на секаков статус”, сепак е вистинската основа на правото - на човековите права. И, бидејќи тоа се случува во филозофијата, во фикционалниот (со мислење, со говор или со писмо конструиран) простор, губењето на секој статус (и на граѓанинот и на апатридот) може да биде смислено, говорено, напишано...? Како? Затоа, станува збор за изведување на политиката на филозофијата; со други зборови, станува збор за изведба (performing) на политиката над филозофијата внатре во светот кој не е само филозофски, туку, напротив, и доста-политички... Не е во прашање успех или неуспех на филозофското изведување, туку процесот на изведба со кој изведеното е веќе одложено, меморирано, прекриено и, секако, соочено со оние други можни понуди кои не престануваат да се произведуваат иако некои или некакви ф-и-л-о-з-о-ф-и, од овде и од сега, би сакале ништо да не се промени од “старите” —- но кои, кои стари (...Грци, Евреи, Индијци, Кинези, апатриди од оддалечените колонии... па, ние кои се проектираме врз нив и како извор го градиме кон себе ликот кој е и не е, ама тоа е и не е станува замка на неискраднување на секоја фигуративна тактика)?

Жената

Дерида говори за жените⁸ и Дерида говори со жените⁹ и се пишува за Дерида и за феминизмот¹⁰, но зошто овде (овде-и-сега) нема ниту една жена меѓу говорниците за филозфијата и политиката на Дерида... зошто со нас не говори ниту една жена¹¹ за Дерида, сега? Како тоа “нас” или “ние” може да се конструира без жени...?

(...) Дали жената во филозофијата е граѓанин или апатрид или некој кој ги изгубил и статусот на граѓанин и на апатрид, односно некој кој не го стекнал ни статусот на граѓанин ни статусот на апатрид - всушност, основа за сите човекови права?

Некој ќе рече дека постојат жени кои можат да говорат за Дерида, но дека не се тука... ќе мисли на една одредена жена или на N можни жени... но неа или нив ги нема сега и овде (во народната библиотека во Белград)... Жените ги нема на сцената на која се говори за Дерида. Но, како некој, сепак да ја бара жената? Како да се најде жената која говори за Дерида овде и сега: така... Бидејќи нема состанок (разговор, соочување со Дерида) без простор, без простор и без можност за недоразбирање, а недоразбирање нема без полова разлика, бидејќи нема раздалечност - или “таа” (раздалеченоста) е поинаква, со поинаква природа. Половата разлика е всушност недоразбирање... и за да се појави таа мораме да дадеме согласност за недоразбирањето, да се откажеме од намерата дека се доближуваме до договорот (до разбирањето), бидејќи раздалеченоста меѓу нас е поинаква, од поинаква природа е, се измолкнува...

Нема жени вон писмото... да, тоа е важна феминистичка и филозофска теза на Елен Сиксу.

Но, кога мажот стана маж во филозофијата? Всушност ме интересира кој и како стана “маж” во филозофијата? Дали тоа сепак беше Платон? Дали тоа беше Платон кој во писмото ја градеше фигурата на маж во филозофијата, а тоа значи: го изгради Сократа? Тоа недоразбирање меѓу Сократ и Платон, кој пишува за Сократовиот говор, за сите нас е местото на недоразбирањето сред јазикот (симболичкото поле на распределба на разликите). Тоа е местото на оддалеченост од “говоречкото битие” до него и тоа него го позиционира во историјата на филозофијата: мажот-како-филозоф? Мажот го нема вон писмотот... Како од него, т.е. од Платон, како ниту-маж-ниту-жена, се создаде “мажот во филозофијата” за сите нас, за сите, за сите кои говориме во рамките на филозофијата или околу филозофијата низ идентификацијата на статусот и функцијата на филозофот... Во филозофијата сепак мора да се дојде до позицијата на филозофот. Мораме да дојдеме до неговиот релативен однос кон некој центар на идентитетот или кон некоја маргина на функцијата. Аристотел веќе беше вториот маж, еден од многуте мажи во филозофијата... А, некој ќе си припомне на филозофите пред Платон, дали тие биле “мажи”: се сомневам, тие припаѓаат на редот на колективните хипотези (епско спојување на гласови во идентитет, како кај Хомер или Питагора), а од друга страна тие припаѓаат на редот на митското преозначување на разнородните “битија” од ѕверовите до божествата. Нивната машка фигура на ликот е реторика што Платон ја создава по свое наличје. Голо маслинесто затегнато мазно тело кое не е сè уште тело, но е тело на копнежот.

Да, писмото е услов за родот/дејствувањето во филозофијата? Без вишок на вложена работа од писмото нема род. Без писмото не можеме да ја идентификуваме ниту неа ниту него... без писмото тие се без бремето на половата разлика внатре во филозофијата. Платон ја носеше родната разлика како бреме, и настапи на сцената на човештвото како оној-кој-има-разлика и можеше да се дефинира само во тој диференцијален простор. И така се прашувам каде всушност почнува “чувствувањето на разликата”? Односно, како да се разбере тој однос на телото и на писмото: телото кое продира во писмото и телото кое е веќе, речиси, однапред прекриено со писмо...?

Иако, критично е забележувањето кое укажува дека, всушност, не постои оној Платон пред и после писмото, односно, дека не постои бинарната опозиција на Платон пред настанувањето на мажот во филозофијата и на Платон како маж во филозофијата и за филозофијата. Напротив, тоа е темелен проблем - барем за мене - на деконструкцијата: бинарната разлика, и тоа секоја бинарна разлика, е она што станува можно дури и само низ моќта на писмото да проектира “чувствени разлики” и “нужноста на разликата” во разлАка. Разликата произлегува од изведувањето на писмото и е ефект на писмото, иако се покажува (заведува, води кон...) како она што постои пред писмото.

1 Жак Дерида беше во Белград во периодот, во тој критичен миг, кога започнуваа екс-југословенските војувања, во почетокот на 90-тите години од минатиот век.

2 Barabara Johnson, “Okvir referencije: Poe, Lacan, Derrida”, во Vladimir Biti (ed.), Suvremene teorije pripovedanja, Zagreb, 1992, стр. 224

3 Žak Derida, “Vernost za više od jednog (Zaslužiti da se nasledi ili o izostanku genelogije)”, во Kosmopolitike (predgovori gostoljubivosti, oprostu i bezuslovnom univerzitetu), Stubovi kulture, Beograd, 2002, стр. 242.

4 Jacques Derrida, “Freud and the Scene of Writing”, од Writing and Difference, Routledge, London, 2002, стр. 246-291.

5 Jacques Derrida, “Some statements and truisms about neologisms, newisms, postisms, parasitisms, and other small seismisms”, во David Carroll (ed), The States of “Theory”- History, Art, and Critical Discourse, Stanford University Press, Stanford, 1990, стр. 63-94.

6 Žak Derida, “Nasilje i metafizika. Ogled o misli Emanuela Levinasa”, Plato, Beograd, 2001 стр. 9.

7 Žak Derida, Politike prijateljstva, Begrad, 2001.

8 Žak Derida, “Vernost za više od jednog (Zaslužiti da se nasledi ilio izostanku genelogije)”, во Kosmopolitike (predgovori gostoljubivosti,oprostu i bezuslovnom univerzitetu), Stubovi kulture, Beograd, 2002, стр. 240-242.

9 Hélène Cixous, Jacques Derrida, “Iščitavanje spolne razile u književnom tekstu (dva monologa)”, Treći program hrvatskog radija br. 36, Zagreb, 1992, стр. 171-177.

10 Richard Rorty, “Feminism, Ideology, and Deconstruction: A Pragmatist View”, vo Slavoj Žižek (ed), Mappimng Ideology, Verso, London, 1995, стр. 227-234.

11 Укажувам на фактот дека во рамките на разговорот за “Дерида и политиката”, одржан во Народната библиотека во Белград (во јули 2001) немаше ниту една жена-говорник, иако во публиката препознав една, две, три... N можни жени говорници. Или можеби вистинскиот проблем е што (можеби е потребна одредена на доза на имање храброст или на немање статусна позиција за да се каже ова) навистина ја немаше таквата жена-говорничка? Можеби тоа укажува на состојбата во која ниту една можна жена-говорничка не претставува констатација на состојбата туку перформативно проектирање на (уште една) ПЦ-лајнарија, која, сепак, иако “иако”, само го затајува вистинскиот (претходен, причински) проблем - дека таквата жена ја нема? ...Уште едно промашување на претходната генерација (Кристева), над кое и мажот филозофирајќи жали, но едновремено и помага “таа” никогаш вистински и да не се појави...