|
Ова интервју,
објавено во Le Mond, е последното што Дерида го дава,
неколку месеци пред својата смрт. Разговорот е воден во
неговата куќа во Ris-Organs, во парискиот регион. Кога
уредниците на угледното списание му го дале веќе објавениот
текст тој со воздишка и забележителна тага забележал: “Ова е
само некролог, ништо друго”. А неговите најблиски пријатели,
со кои го споделил интервјуто го разубедувале: “Не, Жак, тоа
е само трага, и тоа трага на животот”...
Жан Бирнбаум: Од летото
2003 присутен сте во јавноста повеќе од кога и да е. Не само
што потпишавте неколку нови дела, туку и патувавте низ
светот за да учествувате на многубројни меѓународни
колоквиуми организирани за обележување на вашата работа.
Посветен ви е уште еден филм (Derrida The Movie, од Amy
Kofman и Kirby Dick), како и неколку посебни броеви на
часописи, како Magazine litteraire и ревијата Europe, и една
свеска Cahiers de l’Herne, каде се поместени со голем број
на досега необјавени текстови. Тоа е многу за само една
година, а покрај сето тоа не таите дека сте...
Жак Дерида: ... Слободно
кажете, многу сериозно болен, тоа е точно, и подложен на
прилично непријатно лекување. Но да го оставиме тоа на
страна, ве молам, не сме овде заради скицирање на здравствен
билтен - јавен или таен...
Во ред. На почетокот од овој
разговор да се навратиме на Сеништата на Маркс (Спецтрес де
Марџ, Галилее, 1993). Клучно дело, книга која означува една
цела етапа, и која целосно е посветена на прашањата на
некоја идна правда, а почнува со оваа загадочна реченица:
“Некој, вие или јас, приоѓа и вели: би сакал конечно да
научам да живеам”. До каде стигнавте денеска, после повеќе
од десет години, кога станува збор за таквата желба - “да се
знае како да се живее”?
Ж.Д. Тогаш стануваше
збор за една “нова интернационала”, што е поднаслов и
средишна тема на книгата. Освен “космополитизмот”, освен
“граѓаните на светот”, како некои нови светски држави-нации,
таа книга ги антиципира сите “алтерглобалистички” неодложни
барања, во кои верувам и кои денеска јасно се покажуваат.
Она што тогаш го нареков “нова интернационала” ќе бара,
реков во 1993 година, голем број промени во меѓународното
право и во организациите кои управуваат со светскиот поредок
(ММФ, Г8, ЊТО, а особено Обединетите нации, на кои во
најмала рака треба да им се промени Повелбата, структурата,
а пред сè седиштето - што е можно подалеку од Њујорк...).
Што се однесува до
формулацијата која ја наведувате (“конечно да се научи како
да се живее”), ми падна на ум откако книгата веќе беше
довршена. Таа пред сè си поигрува, но сериозно, со своите
вообичаени значења. Да се научи да се живее, значи да се
созрее, но и да се одгледува. Да му се обратиш некому и да
му кажеш “јас ќе те научам да живееш” значи, понекогаш
кажано заканувачки, јас ќе те одгледам, дури и ќе те
издресирам. Потоа, и двозначноста ми е важна, таа “воздишка”
открива и едно потешко прашање: можеме ли да научиме да
живееме, може ли, воопшто, тоа да се проучува? Може ли со
дисциплина или со учење, со искуство или со
експериментирање, да се научи да се прифати или уште
подобро, да се афирмира животот? Низ целата книга одекнува
немирот на наследството и смртта. Тој ги мачи родителите и
децата: кога ќе станеш одговорен? Како конечно ќе одговараш
за својот живот и за своето име?
Значи, конечно, без
заобиколување, да ви одговорам на прашањето: не, никогаш не
научив да живеам. Воопшто не научив! Да се научи да се
живее, тоа би требало да значи да научиме да умреме, да
научиме да бидеме пресметливи, за да ја прифатиме смртноста
како апсолутна (без спас, без воскреснување и без
искупување) - ниту за себе, ниту за другиот. Уште од Платон,
тоа е стар филозофски завет: да се филозофира значи да се
умре.
Верувам во таквата вистина. Не
научив да ја прифаќам смртта. Сите ние преживуваме со
одложување (а од геополитичкото стојалиште на Сеништата на
Маркс тоа, во светот во кој има повеќе нееднаквост отколку
кога било, ги погодува особено милијардите живи суштества -
човечки или не - на кои им се ускратени не само
елементарните “човекови права”, кои постојат само два века и
постојано се прошируваат, туку пред сè правото на живот
достоен да биде живеен). Но јас и понатаму сум “неук” кога
станува збор за мудроста на умирањето. Сè уште ништо не сум
научил за тоа. А времето на одложувањето сè побрзо се
скратува. Не само затоа што, заедно со другите, сум
наследник на толку нешта, добри или страшни: сè почесто, со
оглед на тоа дека повеќето мислители со кои бев поврзан се
мртви, ме нарекуваат преживеаниот: последниот претставник на
една “генерација”, главно онаа од шеесеттите години; а тоа,
иако всушност не е точно, предизвикува кај мене не само
приговори, туку и по малку меланхолични чувства на побуна.
Згора на сè, сè повеќе почнаа да ме мачат некои здравствени
проблеми, па прашањето на преживувањето или на одложувањето,
коешто отсекогаш ме опседнувало, буквално во секој миг од
мојот живот, на многу конкретен и неуморен начин, денес
добива сосема друга боја.
Секогаш ме интересирала темата
на преживување, чиешто значење не се поврзува со живеењето
или со умирањето. Тоа е вродено, сраснато: животот е
преживување. Да се преживее во вообичаената смисла значи да
се продложи да се живее, но и да се живее после смртта.
Говорејќи за преведувањето, Валтер Бенјамин ја истакнува
разликата помеѓу уберлебен од една страна, да се надживее
смртта, како што една книга може да ја надживее смртта на
авторот, или детето смртта на родителот, и, од друга страна
фортлебен, ливинг он, да се продолжи да се живее. Сите
концепти кои ми помогнаа да работам, особено концептот за
трагата или за спектралното, беа поврзани со “преживувањето”
како структурна димензија. Таа не произлегува ниту од
животот ниту од умирањето. Како и она што го нарекувам
“исконска таговност”. Станува збор за нешто што не ја чека
таканаречената стварна “смрт”.
*Дерек Атриж е професор по
англиски јазик и литература на Универзитетот во Јорк.
Уредник е на книгата Актови на литературата (1992),
посветена на Дерида. Други позначајни дела: Ефектите на
Џојс: за јазикот, теоријата и историјата (2000),
Посебноста на литературата (2004). |
